माइग्रेनलाई वंशानुगत रोगका रूपमा पनि लिइन्छ । मस्तिष्कमा जैविक रसायनहरूको असन्तुलन हुँदा टाउको दुख्ने वैज्ञानिकहरूको अनुमान छ । माइग्रेन हुँदा मस्तिष्कको काममा परिवर्तन आउँछ । यसले गर्दा रक्तनली तथा मस्तिष्क वरिपरिका नसाहरू सुन्निन्छन् ।

अन्य कारण

• बढी मानसिक चिन्ता ।
• चिया र कफीको अत्यधिक सेवन ।
• समयमा नसुत्दा ।
• गुन्द्रुक, तामा तथा सिसीमा राखिएको पुरानो अचारको सेवन ।
• पीडा कम गर्ने औषधी बढी मात्रामा (पेनकिलर) प्रयोग गर्दा ।

माइग्रेनका लक्षण

• माइग्रेन लामो समयसम्म रहने रोग हो । यसको लक्षण बिरामीपिच्छे फरक–फरक हुन सक्छ ।
• तीमध्ये प्राय :
• टाउकाको एक भागमा मात्र दुख्छ । करिब एकतिहाइ बिरामीमा पीडा टाउकाको दुवै भागमा समेत हुन्छ ।
• टाउकाको कहिले एकतिर त कहिले अर्कातिर दुख्छ ।
• कहिलेकाहीं निधार र घाँटीतिर पनि दुख्ने समस्या हुन सक्छ ।
• वाकवाकी लाग्ने, बान्ता हुने, उज्यालो प्रकाश आदि सहन नसक्ने, हातखुट्टा दुख्ने आदि समस्या देखा पर्न सक्छ ।
• टाउको दुखाई बल्झिनुभन्दा अघि कसैकसैमा चिड्चिडाहट्पन देखा पर्ने, निद्रा लागेजस्तो हुने, लगातार हाई–हाई आउने, थकाइ लागेजस्तो हुन्छ ।
• टाउको दुखाइ सकिएको करिब २४ घण्टासम्म बिरामीले थकान महसुस गर्छ भने मन्द टाउको दुखाइ कायमै रहन्छ ।

कसरी पत्ता लगाइन्छ ?

माथि दिइएका कारणहरूबाट माइग्रेनको अनुमान लगाउन सकिन्छ । माइग्रेनका लागि अन्य कुनै जाँचको आवश्यकता पर्दैन । यदि माथि दिइएका लक्षण बिरामीको टाउको दुखाइसँग मेल खाँदैनन् भने चिकित्सकले मस्तिष्कसम्बन्धी अन्य कुनै परीक्षण गराउन सक्छन् । जस्तै एमआरआई, सिटी स्क्यान आदि ।

रोकथाम कसरी गर्ने ?

• माइग्रेनको कुनै निश्चित उपचार नभए पनि हामी स्वयंले केही उपाय अपनायौं भने पीडाबाट धेरै हदसम्म मुक्त रहन सक्छौं ।
• माइग्रेन क्याफिनले गर्दा बढ्ने भएकाले क्याफिन पाइने कुराहरू जस्तै चिया, कफी, ब्राउन चकलेट आदि कम मात्रामा खानुपर्छ ।
• एउटै समयमा सुत्ने बानी बसाउने ।
• पुुरानो अचार, गुन्द्रुक, तामाजस्ता खानेकुरा नखाने, साथै पिरो कम खाने ।
• चिन्तालाई मनबाट हटाउने ।
• घाममा धेरै बेर नबस्ने, यदि घाममा हिंड्नुपरे छाता प्रयोग गर्ने ।
• पीडा कम गर्ने औषधी कम प्रयोग गर्ने । यस्ता औषधी बढी सेवन गर्दा टाउको दुखाइ केही कम हुन्छ तर फेरि बल्झिन्छ ।
• पीडा बढ्ने कारण
• केश रंगाउँदा ।
• केशमा पुरानो मेथी र तेल लगाउँदा ।
• राति समयमा नसुत्दा ।
• कसै–कसैलाई च्याउ खाँदा पनि माइग्रेन बल्झिएको पाइन्छ ।
• मनमा धेरै कुरा खेलाउँदा ।

(डा. पंकज जलानसँगको कुराकानीमा आधारित)